اثرات و نقش نماز شب چیست؟

امشب آن نیست که در خواب رود چشم ندیم-خواب در روضه رضوان نکنند اهل نعیم
خاک را زنده کند تربیت باد بهار-سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم
بوى پیراهن گم کرده خود مى شنوم-گر بگویم همه گویند ضلالى است قدیم
اى رفیقان سفر دست بدارید از ما-که بخواهیم نشستن به در دوست مقیم

«اهمیت»
در میان نوافل-نمازهای مستحبی-، «نماز شب‏» جایگاه خاصى دارد و تاکید فراوانى که‏ در آیات قرآن و احادیث درباره آن است، به مراتب بیش از نمازهاى دیگر مستحب است. به همین جهت، اولیاء خدا بر آن مداومت و مواظبت‏ داشتند و به تهجد و عبادت نیمه شب مى‏پرداختند. تا آنجا که نماز شب‏ را خداوند، بر بنده محبوبش حضرت محمد –صل الله علیه وآله و سلم- واجب نموده بود:
«و من اللیل فتهجد به نافلة لک‏؛ بخشى از شب را بعنوان نافله به تهجد بپرداز و سحر خیزى کن».
قرآن، در توصیف کسانى که نیایشگران شب و اهل نماز شب‏اند، چنین می‌‏فرماید: «و المستغفرین بالاسحار؛ استغفار کنندگان در سحرها».
«کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون‏؛ مردان خدا، مقدار کمى از شب‏ را می‌‏خوابیدند».
گر به روى تو حریم خویش را در بسته اند-سر به سنگ آستان زن ، لعل ناب آید برون
امام صادق علیه السلام مى فرماید: ((لَیْسَ مِنْ شِیْعَتِنا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلوة اللّیل؛ کسى که نماز شب نمى خواند، از شیعیان ما نیست )).
شب مردان خدا روز جهان افروزست-روشنان را به حقیقت شب ظلمانى نیست

«قضاى نماز شب»
اسحق بن عمار ضمن روایتى از امام صادق -علیه السلام- نقل مى کند که ایشان از پدران بزرگوار و آنان از رسول خدا صلى اللّه علیهم اءجمعین نقل مى کند که فرمود:
((ان اللّه یباهى بالعبد یقضى صلوة اللّیل بالنهار یقول ملائکتى عبدى یقضى ما لم افترضه علیه اشهدوا انى قد غفرت له )).خداى تعالى با بنده اى که نماز شب را در روز قضا بکند مباهات مى کند و مى فرماید:((اى فرشتگان من ، این بنده من چیزى را که به او واجب نکرده ام قضا مى کند گواه باشید که من او را آمرزیدم )).

«دیدگاه علماء»
مرحوم ملکى تبریزی -رحمه الله علیه- مى فرماید: استادم [ملا حسینقلى همدانى ] به من فرمود: ((فقط متهجّدین هستند که به مقاماتى نائل مى گردند و غیر آنان به هیچ جایى نخواهند رسید)).
علاّمه طباطبائى -رحمه الله علیه- مى فرماید: چون به نجف اشرف براى تحصیل مشرّف شدم ، از نقطه نظر قرابت و خویشاوندى و رحمیّت گاهگاهى به محضر مرحوم قاضى شرفیاب مى شدم ، تا یک روز درِ مدرسه اى ایستاده بودم که مرحوم قاضى از آنجا عبور مى کردند، چون به من رسیدند دستِ خود را روى شانه من گذاردند و گفتند: ((اى فرزند! دنیا مى خواهى نماز شب بخوان و آخرت مى خواهى نماز شب بخوان )).
این سخن آنقدر در من اثر کرد که از آن زمان به بعد تا زمانى که به ایران مراجعت کردم ، پنج سال تمام ، در محضر قاضى روز و شب به سر مى بردم و آنى از ادراک فیض ایشان دریغ نمى کردم و از آن وقتى که به وطن بازگشتم تا وقت رحلت استاد، پیوسته روابط ما برقرار بود و مرحوم قاضى طبق روابط استاد و شاگردى ، دستوراتى مى دادند و مکاتبات از طرفین برقرار بود.
علاّمه-رحمه الله علیه- مى فرمودند: ((ما هر چه داریم از مرحوم قاضى داریم .))
در حدیثى از امام صادق -علیه السلام- چنین مى خوانیم : ((أَبْغَضُ الْخَلْقِ إ لى اللّه جِیْفَةٌ بِاللَّیلِ، بطالٌ بِالنَّهار؛ مبغوض ترین و ناپسندترین مردم نزد خداوند، کسى است که [شب را سراسر به خواب و] بسان مردارى گندیده و در روز بیکار و تنبل باشد.)) یکى از نزدیکان امام مى گوید:
((پنجاه سال است که نماز شب امام خمینى ترک نشده . امام در بیمارى ، در صحّت ، در زندان ، در خلاصى ، در تبعید، حتّى بر روى تخت بیمارستان قلب هم ، نماز شب مى خواندند. امام در قم بیمار شدند و به دستور اطبّاء مى بایست به تهران منتقل شوند، هوا بسیار سرد بود و برف مى بارید و یخبندان عجیبى در جادّه ها وجود داشت ، امام چندین ساعت در آمبولانس بودند، و پس از انتقال به بیمارستان قلب باز نماز شب خواندند. شبى که از پاریس به سوى تهران مى آمدند تمام افراد در هواپیما خوابیده بودند و امام تنها در طبقه بالاى هواپیما نماز شب مى خواندند.
و شما اگر امام را از نزدیک دیده باشید آثار اشک بر گونه هاى مبارک امام ، حکایت از شب زنده دارى و گریه هاى نیمه شب وى دارد.
بعضى از پاسداران در قم نقل مى کردند که گاهى اوقات که امام براى تهجّد بیدار مى شدند، آنها را مورد نوازش و تفقّد قرار مى دادند.)) به حقیقت این بیداری امام در شب باعث شد، جهان را بیدار کند.
خفتگان را خبر از زمزمه مرغ سحر- حیوان را خبر از عالم انسانى نیست
دوش مرغى به صبح مى نالید-عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش
یکى از دوستان مخلص را- مگر آواز من رسید بگوش
گفت باور نداشتم که تو را-بانک مرغى چنین کند مدهوش
گفتم این شرط آدمیّت نیست- مرغ تسبیح گوى و من خاموش
برخی از اثرات نماز شب را بیان می کنیم:
«استجابت»
نیشابورى مى گوید: به امام صادق -علیه السلام- عرض کردم : مردم از پیامبر -صلى الله علیه و آله- نقل مى کنند در شب ساعتى است که هیچ بنده مؤمنى در آن دعایى نمى کند، مگر اینکه دعایش مستجاب شود.فرمود: بلى .عرض کردم : فدایت شوم آن چه زمانى است ؟فرمود: بین نصف شب تا ثلث باقیمانده از آن .گفتم : آیا آن شب معینى است از شبها یا هر شب است ؟فرمود: هر شب است .
در حدیث قدسی خداوند به حضرت موسی- علیه السلام- می فرماید:
هان ای پسر عمران، این منم که بر دوستانم مطّلعم؛ چون شب آنان را فرا گیرد چشم دلشان را دگرگون می‌سازم (که جز من چیزی نمی‌بینند) و عقوبتم را در مقابل دیدگانشان مجسّم می‌کنم (بدان گونه که) از راه شهود و رویا رویی با من به مخاطبه می‌پردازند و حضوراً با من به گفتگو می‌نشینند. ای پسر عمران، در دل شبهای تار از دلت خشوع و از تنت خضوع و از چشمانت قطرات اشک نثار من بنما و مرا بخوان که مرا به خود نزدیک و اجابت کننده دعوتت خواهی یافت. [1]

«دوستی با خدا»
پیامبر اکرم فرمود: «خداوند، ابراهیم را دوست نگرفت، مگر به خاطر خوراندن طعام (به مردم) و خواندن نماز در شب، درحالی که مردم در خواب بودند». چه چیزی در این دنیای فانی مهمتر از نزدیک شدن و دوست بودن با پروردگار عالم است.

«آثار هفتگانه»
امام صادق علیه السلام فرمود: آثار نماز شب عبارتند از:
چهره را نیکو مى کند.
اخلاق را زیبا مى کند.
انسان را خوشبو مى کند.
روزى را مقدّر مى سازد.
باعث اَداء قرض مى شود.
غم و غصّه را از بین مى برد.
چشم را روشنى مى بخشد.
در روایت دیگری فرمودند: صلوة اللیل تذهب بذنوب النهار؛ نماز شب گناهان روز را پاک مى کند.[2]

«بیداری قلب»
در سوره بنی‌ اسرائیل، بعد از آیه 78، که مربوط به نمازهاى یومیه-روزانه- است، در آیه 79 می فرماید:
«و من اللّیل فتهجّد به نافلة لک عسى أن یبعثک ربّک مقاماً محموداًو پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو به منزله نافلهاى باشد. امید که پروردگارت تو را به مقامى ستوده برسان».
در سوره مزّمّل، به دنبال همان توصیه شب‌ زنده ‌دارى و قرائت قرآن می فرماید:
«یإنّ ناشئة اللّیل هى أشدّ و طناً و أقوم ؛ مسلّماً نماز و عبادت شبانه پا برجاتر و با استقامت‌تر است». و دلیل آن را در آیه 7 ذکر می کند: «یإنّ لک فى النّهار سبحاً طوی؛ و تو را در روز، آمد و شدى دراز است».
بنابراین این که، نماز شب و شب زنده‌ دارى و قرائت قرآن در شب، دستور مؤکّد قرآن کریم است و باعث بیدارى قلب و تزکیه و تهذیب انسان می‌شود.

«هیبت و ابهّت»
روایت شده است که امیرالمؤمنین -علیه السلام- از مقابل مغازه ای قصّابى مى گذشت . قصّاب گفت : اى امیرالمؤمنین ! گوشت خوب ، موجود است .
امام علیه –السلام- فرمود: پول آن ، موجود نیست .
قصّاب گفت : من مهلت مى دهم و صبر مى کنم .
امام على -علیه السلام- پاسخ داد: من بر نخوردن گوشت صبر مى کنم . (و افزود:) خداوند متعال پنج چیز را در پنج چیز دیگر قرار داده است : عزّت را در بندگى ، ذلّت را در معصیت ، حکمت را در کم خوردن و خالى بودن شکم ، هیبت و ابهّت را در روى آوردن به نماز شب و ثروتمندى و بى نیازى را در قناعت.


«نماز شب و رفع مشکلات»
رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرمود: اى مردم ! هیچ کس از شما نیست ، مگر اینکه مشکلات همچون کمربندى او را محاصره کرده است . پس زمانى که دو سوّم از شب گذشت (و یک سوّم آن باقى ماند) ملکى بر او وارد مى شود و به او مى گوید: برخیز! و ذکر خداوند بگوى که صبح نزدیک است . اگر او حرکت کرد و ذکر خداوند گفت ، یک گره از گرفتارى هایش گشوده خواهد شد و اگر او برخاست و وضو گرفت و به نماز ایستاد، تمامى گره هاى گرفتارى از او گشوده مى شود و صبحگاهان شادمان و با روشنى چشم از خواب بر مى خیزد.

«توصیه»
1. ای دوست جوان، تا جوانی و هنوز قلب تو را دنیا به خود جلب نکرده، رو به سوی خدا بیاور. شیرینی های را خداوند به تو خواهد چشاند، که به فکر و ذهن در نمی آید، فقط تا وقت است، حرکت کن.
2. برای نماز شب برخاستی، اگر نماز قضا دارای آنها را ابتدا بجا بیاور، و به یک رکعت نماز وتر اکتفا کن.
3. در ابتدا که می خواهی به نماز شب عادت کنی، لازم است به خودت فشار زیادی نیاوری و به این طریق عمل نمایی: در ابتدا 5 دقیقه قبل از نماز صبح بلند شو و نماز صبح را سر وقت بخوان و به مرور زمان زودتر به نماز شب اقدام کن.
4. در اوایل سحر خیزی برای مدتی همان سه رکعت نماز شفع و وتر را فقط بجا بیاور. زیرا، مهمترین نکته‌ای که بایستی که به آن توجه داشته باشید، این است که اعمال مستحبه و نوافل در صورتی مفید و مؤثر است، که استمرار و تداوم داشته باشد. چنان که در احادیث آمده است: هر عمل نیکی را که شروع می‎کنید، حداقل آن را تا یک سال ادامه دهید، که تأثیر عمل در تداوم آن است. گاهی بعضی از عزیزان بیش از حد به خود فشار وارد می کنند و بعد از مدتی چه بسا نماز را هم کنار می گذارند. بهتر است آهسته، اما پیوسته بروید.
5. هر روز بر روی یک حدیث و روایات, مقداری فکر کن، اثرات خاصی –ان شاء الله- در پی خواهد داشت.
منبع جهت مطالعه بیشتر؛
داستانهاى شیرین از نماز شب، سید عبدالله حسینى.(اکثر مطالب ذکر شده بر گرفته از این کتاب است).
-----------------------
[1] . بحار الانوار، ج 78، ص 139.
[2] . بحار الانوار: ج 84، ص 143 و 154.